Latin for Beginners, Benjamin Leonard D'Ooge [easy novels to read .TXT] 📗

et Ūva.
Vulpēs ōlim famē coācta ūvam dēpendentem vīdit. Ad ūvam saliēbat,
  sūmere cōnāns. Frūstrā diū cōnāta, tandem īrāta erat et salīre
  cessāns dīxit: “Illa ūva est acerba; acerbam ūvam [5]nihil moror.”
Omnia´ne scrīpsistis, puerī?
D. Omnia, magister.

[Footnote 1: Tablets were thin boards of wood smeared with wax. The writing was done with a stylus, a pointed instrument like a pencil, made of bone or metal, with a knob at the other end. The knob was used to smooth over the wax in making erasures and corrections.]

    [Footnote 2: «Aesōpī», the famous Greek to whom are ascribed most of
    the fables current in the ancient world.]

    [Footnote 3: A cylindrical box for holding books and papers, shaped
    like a hatbox.]

[Footnote 4: Ancient books were written on rolls made of papy´rus.]

[Footnote 5: «nihil moror», I care nothing for.]

LXVII. PUBLIUS GOES TO ROME TO FINISH HIS EDUCATION

Iamque Pūblius, [1]quīndecim annōs nātus, [2]prīmīs litterārum elementīs cōnfectīs, Rōmam petere voluit ut scholās grammaticōrum et philosophōrum frequentāret. Et facillimē patrī[3] suō, qui ipse philosophiae studiō tenēbātur, persuāsit. Itaque [4]omnibus rēbus ad profectiōnem comparātīs, pater fīliusque equīs animōsīs vectī[5] ad magnam urbem profectī sunt. Eōs proficīscentīs Iūlia tōtaque familia vōtīs precibusque prōsecūtae sunt. Tum per loca[6] plāna et collis silvīs vestītōs viam ingressī sunt ad Nōlam, quod oppidum eōs hospitiō modicō excēpit. Nōlae[7] duās hōrās morātī sunt, quod sōl merīdiānus ārdēbat. Tum rēctā viā[8] circiter vīgintī mīlia[9] passuum[9] Capuam,[9] ad īnsignem Campāniae urbem, contendērunt. Eō[10] multā nocte dēfessī pervēnērunt. [11]Postrīdiē eius diēī, somnō et cibō recreātī, Capuā discessērunt et [13]viam Appiam ingressī, quae Capuam tangit et ūsque ad urbem Rōmam dūcit, ante merīdiem Sinuessam pervēnērunt, quod oppidum tangit mare. Inde prīmā lūce proficīscentēs Formiās[13] properāvērunt, ubi Cicerō, ōrātor clarissimus, quī forte apud vīllam suam erat, eōs benignē excēpit. Hinc [14]itinere vīgintī quīnque mīlium passuum factō, Tarracīnam, oppidum in saxīs altissimīs situm, vīdērunt. Iamque nōn longē aberant palūdēs magnae, quae multa mīlia passuum undique patent. Per eās pedestris via est gravis et in nāve viātōrēs vehuntur. Itaque [15]equīs relictīs Lentulus et Pūblius nāvem cōnscendērunt, et, ūnā nocte in trānsitū cōnsūmptā, Forum Appī vēnērunt. Tum brevī tempore Arīcia eōs excēpit. Hoc oppidum, in colle situm, ab urbe Romā sēdecim mīlia passuum abest. Inde dēclivis via ūsque ad latum campum dūcit ubi Rōma stat. Quem ad locum ubi Pūblius vēnit et Rōmam adhūc remōtam, maximam tōtīus orbis terrārum urbem, cōnspēxit, summā admīrātiōne et gaudiō adfectus est. Sine morā dēscendērunt, et, mediō intervāllō quam celerrimē superātō, urbem portā Capēnā ingressī sunt.

[Footnote 1: «quīndecim», etc., cf. p. 210, l. 5, and note.]

[Footnote 2: «prīmīs … cōnfectīs», abl. abs. Cf. §501.28.]

[Footnote 3: «patrī», dat. with «persuāsit».]

[Footnote 4: «omnibus … comparātīs», cf. note 2.]

[Footnote 5: «vectī», perf. pass. part. of «vehō».]

[Footnote 6: What is there peculiar about the gender of this word?]

[Footnote 7: «Nōlae», locative case, §501.36.2.]

[Footnote 8: «viā», cf. «portā», p. 208, l. 7, and note.]

[Footnote 9: What construction?]

[Footnote 10: «Eō», adv. there.]

[Footnote 11: «Postrīdiē eius diēī», on the next day.]

[Footnote 12: «viam Appiam», the most famous of all Roman roads, the great highway from Rome to Tarentum and Brundisium, with numerous branches. Locate on the map the various towns that are mentioned in the lines that follow.]

    [Footnote 13: «Formiās», Formiæ, one of the most beautiful spots
    on this coast, and a favorite site for the villas of rich Romans.]

    [Footnote 14: «itinere … factō», abl. abs. The gen. «mīlium»
    modifies «itinere».]

    [Footnote 15: «equīs relictīs». What construction? Point out a
    similar one in the next line.]

[Illustration: BULLA]

LXVIII. PUBLIUS PUTS ON THE TOGA VIRILIS

Pūblius iam tōtum annum Rōmae morābātur[1] multaque urbis spectācula vīderat et multōs sibi[2] amīcōs parāverat. Eī[3] omnēs favēbant; [4]dē eō omnēs bene spērāre poterant. Cotīdiē Pūblius scholas philosophōrum et grammaticōrum tantō studiō frequentābat [5]ut aliīs clārum exemplum praebēret. Saepe erat cum patre in cūriā[6]; quae rēs effēcit [7]ut summōs reī pūblicae virōs et audīret et vidēret. Ubi [8]sēdecim annōs natus est, bullam[9] auream et togam praetextam mōre Rōmānō dēposuit atque virīlem togam sūmpsit. Virīlis autem toga erat omnīnō alba, sed praetexta clāvum purpureum in margine habēbat. [10]Dēpōnere togam praetextam et sūmere togam virīlem erat rēs grātissima puerō Rōmānō, quod posteā vir et cīvis Rōmānus habēbātur.

[11]Hīs rēbus gestīs Lentulus ad uxōrem suam hās litterās scrīpsit:

[12]“Mārcus Iūliae suae salūtem dīcit. Sī valēs, bene est; ego valeō. Accēpī tuās litterās. Hās nunc Rōmā per servum fidēlissimum mittō ut dē Pūbliō nostrō quam celerrimē sciās. Nam hodiē eī togam virīlem dedī. Ante lucem surrēxī[13] et prīmum bullam auream dē collō eius remōvī. Hāc Laribus[14] cōnsecrātā et sacrīs factīs, eum togā virīlī vestīvī. Interim plūrēs amīcī cum multitūdine optimōrum cīvium et honestōrum clientium pervēnerant [15]quī Pūblium domō in forum dēdūcerent. Ibi in cīvitātem receptus est et nōmen, Pūblius Cornēlius Lentulus, apud cīvīs Rōmānōs ascrīptum est. Omnēs eī amīcissimī fuērunt et magna[16] de eō praedīcunt. Sapientior enim aequālibus[17] est et magnum ingenium habet. [18]Cūrā ut valeās.”

[Footnote 1: «morābātur», translate as if pluperfect.]

[Footnote 2: «sibi», for himself.]

[Footnote 3: «Eī», why dat.?]

[Footnote 4: «dē … poterant», in English, all regarded him as a very promising youth; but what does the Latin say?]

[Footnote 5: «ut… praebēret», §501.43.]

[Footnote 6: «cūriā», a famous building near the Roman Forum.]

[Footnote 7: «ut … audīret et vidēret», §501.44.]

[Footnote 8: «sēdecim, etc.», cf. p. 210, l. 5, and note.]

[Footnote 9: «bullam», cf. p. 210, l. 3, and note 4.]

    [Footnote 10: These infinitive clauses are the subject of «erat».
    Cf. §216.]

    [Footnote 11: «Hīs rēbus gestīs», i.e. the assumption of the toga
    virilis and attendant ceremonies.]

    [Footnote 12: Compare the beginning of this letter with the one on
    page 206.]

[Footnote 13: «surrēxī», from «surgō».]

[Footnote 14: The Lares were the spirits of the ancestors, and were worshiped as household gods. All that the house contained was confided to their care, and sacrifices were made to them daily.]

[Footnote 15: «quī … dēdūcerent», §350.]

[Footnote 16: «magna», great things, a neuter adj. used as a noun.]

[Footnote 17: «aequālibus», §501.34.]

[Footnote 18: «Cūrā ut valeās», take good care of your health. How does the Latin express this idea?]

LXIX. PUBLIUS JOINS CÆSAR’S ARMY IN GAUL

Pūblius iam adulēscēns postquam togam virīlem sūmpsit, aliīs rēbus studēre incēpit et praesertim ūsū[1] armōrum sē[2] dīligenter exercuit. Magis magisque amāvit illās artīs quae mīlitārem animum dēlectant. Iamque erant [3]quī eī cursum mīlitārem praedīcerent. Nec sine causā, quod certē patris īsigne exemplum [4]ita multum trahēbat. [5]Paucīs ante annīs C. Iūlius Caesar, ducum Rōmānōrum maximus, cōnsul creātus erat et hōc tempore in Galliā bellum grave gerēbat. Atque in exercitū eius plūrēs adulēscentēs mīlitābant, apud quōs erat amīcus quīdam Pūblī. Ille Pūblium crēbrīs litterīs vehementer hortābātur [6]ut iter in Galliam faceret. Neque Pūblius recūsāvit, et, multīs amīcīs ad portam urbis prōsequentibus, ad Caesaris castra profectus est. Quārtō diē postquam iter ingressus est, ad Alpīs, montīs altissimōs, pervēnit. Hīs summā difficultāte superātīs, tandem Gallōrum in fīnibus erat. Prīmō autem veritus est ut[7] castrīs Rōmānīs adpropinquāre posset, quod Gallī, maximīs cōpiīs coāctīs, Rōmānōs obsidēbant et viās omnīs iam clauserant. Hīs rēbus commōtus Pūblius vestem Gallicam induit nē ā Gallīs caperētur, et ita per hostium cōpiās incolumis ad castra pervenīre potuit. Intrā mūnītiōnes acceptus, ā Caesare benignē exceptus est. Imperātor fortem adulēscentem amplissimīs verbīs laudāvit et eum [8]tribūnum mīlītum creāvit.

[Footnote 1: Abl. of means.]

[Footnote 2: «sē», reflexive object of «exercuit».]

[Footnote 3: «quī … praedīcerent», §501.45.]

[Footnote 4: «ita multum trahēbat», had a great influence in that direction.]

[Footnote 5: «Paucīs ante annīs», a few years before; in Latin, before by a few years, «ante» being an adverb and «annīs» abl. of degree of difference.]

[Footnote 6: «ut … faceret», §501.41.]

[Footnote 7: «ut», how translated here? See §501.42.]

[Footnote 8: The military tribune was a commissioned officer nearly corresponding to our rank of colonel. The tribunes were often inexperienced men, so Cæsar did not allow them much responsibility.]

[Illustration: IMPEDIMENTA]

HOW THE ROMANS MARCHED AND CAMPED

Exercitus quī in hostium fīnibus bellum genit multīs perīcuīs circumdatus est. [1]Quae perīcula ut vītāret, Rōmāni summam cūram adhībēre solēbant. Adpropinquanteēs cōpiīs hostium agmen ita dispōnēbant [2]ut imperātor ipse cum plāribus legiōnibus expedītīs[3] prīmum agmen dūceret. Post eās cōpiās impedīmenta[4] tōtīus exercitūs conlocābant. [5]Tum legiōnēs quae proximē cōnscrīptae erant tōtum agmen claudēbant. Equitēs quoque in omnīs partīs dīmittēbantur quī loca explōrārent; et centuriōnēs praemittēbantur ut locum castrīs idōneum dēligerent. Locus habēbatur idōneus castrīs [6]quī facile dēfendī posset et prope aquam esset. Quā dē causā castra[7] in colle ab utrāque parte arduō, ā fronte lēniter dēclīvī saepe pōnēbantur; vel locus palūdibus cīnctus vel in flūminis rīpīs situs dēligēbātur. Ad locum postquam exercitus pervēnit, aliī mīlitum [8]in armīs erant, aliī castra mūnīre incipiēbant. Nam [9]quō tūtiōrēs ab hostibus mīlitēs essent, nēve incautī et imparātī opprimerentur, castra fossā lātā et vāllō altō mūniēbant. In castrīs portae quattuor erant ut ēruptiō mīlitum omnīs in partīs fierī posset. In angulīs castrōrum erant turrēs dē quibus tēla in hostīs coniciēbantur. [10]Tālibus in castrīs quālia dēscrīpsimus Pūblius ā Caesare exceptus est.

[Footnote 1: «Quae perīcula», object of «vītārent». It is placed first to make a proper connection with the preceding sentence.]

[Footnote 2: «ut … dūceret», §501.43.]

[Footnote 3: «expedītīs», i.e. without baggage and ready for action.]

[Footnote 4: «impedīmenta». Much of the baggage was carried in carts and on beasts of burden, as is shown above; but, besides this, each soldier (unless «expedītus») carried a heavy pack. See also picture, p. 159.]

[Footnote 5: The newest legions were placed in the rear, because they were the least reliable.]

[Footnote 6: «quī … posset … esset», §501.45.]

[Footnote 7: «castra», subject of «pōnēbantur».]

[Footnote 8: «in armīs erant», stood under arms.]

[Footnote 9: «quō … essent». When is «quō» used to introduce a purpose clause? See §350.I.]

[Footnote 10: «Tālibus in castrīs quālia», in such a camp as. It is important to remember the correlatives «tālis … quālis», such … as.]

[Illustration: CENTURIO]

LXX. THE RIVAL CENTURIONS

Illīs in castrīs erant duo centuriōnēs,[1] fortissimī virī, T. Pullō et L. Vorēnus, quōrum neuter alterī virtūte[2] cēdere volēbat. Inter eōs iam multōs annōs īnfēnsum certāmen gerēbātur. Tum dēmum fīnis contrōversiae hōc modō[3] factus est. Diē tertiō postquam Pūblius pervēnit, hostēs, maiōribus cōpiīs coāctīs, ācerrimum impetum in castra fēcērunt. Tum Pullō, [4]cum Rōmānī tardiōrēs[5] vidērentur, “Cūr dubitās,” inquit, “Vorēne? Quam commodiōrem occāsiōnem exspectās? Hic diēs dē virtūte nostrā iūdicābit.” Haec[6] cum dīxisset, extrā mūnītiōnēs prōcessit et in eam hostium partem quae cōfertissima [7]vidēbātur inrūpit. Neque Vorēnus quidem tum vāllō[8] sēsē continet, sed Pullōnem subsequitur. Tum Pullō pīlum in hostīs immittit atque ūnum ex multitūdine prōcurrentem trāicit. Hunc percussum