International Language, Walter J. Clark [popular books of all time txt] 📗

specimens of esperanto

1. Parol‑ad‑o

Ge‑sinjor‑o‑j—mi nun dir‑os al vi kelk‑a‑j‑n vort‑o‑j‑n Esperant‑e. Mi kred‑as ke vi aŭd‑os, ke Esperant‑o est‑as tre facil‑a kaj bel‑son‑a lingv‑o. Ver‑e, ĝi est‑as tiel facil‑a, sonor‑a kaj simpl‑a, ke oni tut‑e ne hav‑as mal‑facil‑ec‑o‑n por lern‑i ĝi‑n. La lern‑ant‑o‑j pov‑as ordinar‑e kompren‑i, leg‑i, skrib‑i kaj parol‑i ĝin en tre mal‑long‑a temp‑o. La fakt‑o ke Esperant‑o en‑hav‑as tre mal‑mult‑a‑j‑n, vokal‑a‑j‑n son‑o‑j‑n, kaj ke la vokal‑o‑j est‑as ĉiu‑j long‑a‑j kaj plen‑son‑a‑j, est‑ig‑as ĝin mult‑e pli facil‑a ol la ali‑a‑j lingv‑o‑j, ĉiu por aŭ-d‑i, ĉiu por el‑parol‑i.

Mi kred‑as ke mal‑long‑a lern‑ad‑o est‑os sufiĉ-a por vi‑n kompren‑ig‑i, ke la hom‑o‑j de ĉiu‑j naci‑o‑j pov‑as inter‑parol‑i Esperant‑e sen mal‑facil‑ec‑o.

Mi ne de‑ten‑os vi‑n pli long‑e. Fin‑ant‑e, mi las‑os kun vi du fraz‑et‑o‑j‑n: unu‑e, por la ideal‑ist‑o‑j, kiu‑j cel‑as unu frat‑ec‑o‑n inter la popol‑o‑j de ĉiu land‑o, la Esperant‑a‑n deviz‑o‑n—"Dum ni spir‑as ni esper‑as": du‑e, por la hom‑o‑j praktik‑a‑j la praktik‑a‑n konsil‑o‑n—"Lern‑u Esperant‑o‑n."

2. La Mar‑bord‑ist‑o‑j: Alegori‑et‑o

Ĉirkaŭ grand‑a mez‑ter‑a mar‑o viv‑is mult‑a‑j popol‑o‑j. Ili hav‑is mult‑a‑n inter‑a‑n komerc‑o‑n. Ĉar la mar‑o est‑is oft‑e mal‑trankvil‑a kaj ili hav‑is nur mal‑grand‑a‑j‑n ŝip‑o‑j‑n, ili vetur‑is laŭ-long‑e la mar‑bord‑o, neniam perd‑ant‑e la ter‑o‑n el la vid‑o.

Cert‑a hom‑o el‑pens‑is ŝip‑o‑n, kiu ir‑is per vapor‑o. Li dir‑is al la mar‑bord‑ist‑o‑j: "Jen, ni met‑u ni‑a‑n mon‑o‑n kun‑e, kaj ni konstru‑u grand‑a‑j‑n vapor-ŝip‑o‑j‑n. Tiel ni vetur‑os rekt‑e trans la mar‑o unu al ali‑a‑n; kaj ni far‑os pli da komerc‑o en mal‑pli da temp‑o." Sed la mar‑bord‑ist‑o‑j pli am‑is ĉirkaŭ-ir‑i en mal‑grand‑a‑j ŝip‑o‑j, kiel ili kutim‑is. La el‑pens‑int‑o ne hav‑is sufiĉ-e da mon‑o por konstru‑i grand‑a‑n vapor-ŝip‑o‑n, kiu tre mult‑e en‑hav‑os kaj tre rapid‑e vojaĝ-os; tial li dev‑is vetur‑ad‑i en si‑a mez‑grand‑a vapor-ŝip‑o, kiu tamen almenaŭ rekt‑e ir‑is ĉie‑n. Sed la mar‑bord‑ist‑o‑j daŭr‑ig‑is rem‑i kaj vel‑i ĉirkaŭ-e.

3. Nesaĝa Gento:
Alegorio   An Unwise1 Race:
an Allegory Malproksime, en nekonata lando, vivis sovaĝa gento. Ili loĝis en la mezo de vasta ebenaĵo, izolata de la ekstera mondo. Unuflanken homo dek tagojn vojaĝante venus al montegaro: aliflanke staris granda lago kaj senlimaj marĉoj. Tiel oni vivadis trankvile laŭ patra kutimo, tute senzorga pri la ago kaj faro de aliaj homgentoj transmontanaj. En somero estis varmege, kaj ĉiu vintro ŝajnis pli malvarma ol la antaŭa; sed la tero estis fruktodona, ĝi donis al ili sufiĉe da greno por manĝi, kaj la riveroj kaj riveretoj plene provizis puran trinkaĵon.   Far2 away, in an unknown3 land, there lived a savage race, They dwelt in the midst of a vast plain,4 cut off from the outer5 world. Towards one side6 a man journeying7 ten days8 would come to a big mountain-range9; on the other side stood a great lake and boundless10 swamps. Thus11 they lived12 quietly after the manner of their fathers, caring nothing13 for the way of life14 of other men beyond the hills. In summer it was very hot,15 and every winter seemed colder than the last; but the earth was fertile, it gave them enough corn16 to eat, and the streams and rivers furnished abundance of pure water to drink.17

1Unwise. Wise = saĝa; ne = not. 2Far. Near = proksim‑e (e = adverbial ending). To be near = proksimi. Mal- is a prefix denoting the opposite. 3Unknown. To know = koni. Pres. part. pass. -at- Negative = ne. (bona = good; malbona = bad; nebona = not good.) 4Plain. Flat = eben‑a. aĵ is a suffix denoting something made from or possessing the quality of. 5Outer. Outside (preposition) = ekster. a denotes an adjective. 6Towards one side. Side = flank‑o. e denotes an adverb; flanke = "sidely," i.e. at the side, n denotes motion towards. 7Journeying. This participial phrase qualifies the verb, venus, like an adverb. In Esperanto the participle therefore takes an e which denotes an adverb. 8Ten days, i.e. for the duration of ten days. Duration of time is put in the accusative case. 9Big mountain-range. Mountain = mont‑o. eg is a suffix denoting bigness; ar is a suffix denoting a collection. 10Boundless. Limit = lim‑o. Without = sen. 11Thus. See table of correlatives. 12They lived. To live = viv‑i. ad is a suffix denoting continued action. 13Caring nothing. Care = zorg‑o. Sen = without. a denotes an adjective. 14Way of life. Lit. the acting and doing. 15It was very hot. In such impersonal uses of the adjective, the adverbial form is used. 16Enough corn, da is used after words of quantity. Sufiĉan grenon would also be right. 17Water to drink. Lit. drink-stuff, or drink-thing.

Tiel ili vivadis ne malfeliĉe, kaj ilia vivo estis la vivo de la prapatroj, ĉar ili ne sciis kiel ĝin plibonigi. Sed mankis en ilia lando unu aĵo, kaj pro tiu ĉi manko ili multe suferis: en la tuta lando ĉeestis nenia ŝirmilo, ĉu kontraŭ la suno en somero, ĉu por forteni la vintrajn ventojn. Ĉiuflanke la tero estis plata; kaj kvankam la greno kaj ĉiuspecaj legomoj kreskis bone, arboj estis nekonataj. Eĉ la malproksima montaro staris tutnuda; kaj kiam la ventoj blovis forte el ĝiaj neĝoj, la mizeruloj tremetis pro malvarmeco, kaj ne povis eĉ en siaj dometoj komfortiĝi, ĉar la penetranta enfluo de malvarma aero stele eniris ĝis la familian kamenon.   Thus they lived not unhappily, and their life was the life of their forefathers, for they knew not how to better1 it. But in their land one thing2 was lacking; and for3 lack of this they suffered greatly: there was4 no shelter5 in all the land, whether against the sun in summer, or to keep off6 the winter winds. On every side the ground was flat; and although corn and all kinds of7 vegetables grew well, trees were unknown. Even the distant mountains stood all bare; and when the winds blew strong from amidst their8 snows, the poor folk shivered for cold, and could not get comfortable9 even in their cottages, for the penetrating draught of the cold air crept10 right in to the family fireside.

1Better. Good = bon‑a; better = pli bona; suf. -ig is causative. 2One thing. The concrete suffix -aĵ by itself may be used to express "thing." Of course it takes the substantival ending o. 3For lack. Esperanto is absolutely precise in the use of prepositions according to sense. No idiom. In this it differs from all other languages. Here "for" means "by reason of." 4There was. Est‑i = to be; ĉe = at; ĉeesti = to be present. 5Shelter. To shelter = ŝirm‑i; il is a suffix expressing instrument. 6Keep off. To hold = ten‑i; away = for. 7All kinds of. Kind = spec‑o; all = ĉiu. a is adjectival ending. 8Their snows. Whose snows? The mountains'. Therefore ĝiaj, referring to montaro. If "their" referred to "winds," it would be siaj. 9Get comfortable. Comfort(able) = komfort‑o; suf. iĝ denotes becoming. 10Crept in. To steal = ŝtel‑i; -e makes it an adverb.

Nu okazis ke certa knabo, pensema preter siaj jaroj, komencis pripensi tiun ĉi mizeran staton. Li vivis kun sia vidvina patrino, kiu havis du infanetojn krom Namezo (tiel nomiĝis la knabo). Ili estis tre malriĉaj, kaj devis senĉese labori por nutri sin mem kaj la infanojn. La vidvino ne havis pli ol kvardek jarojn, sed Namezo rimarkis ke vespere, post la taga laboro, ŝi ŝajnis tute lacega, kaj kelkajn jarojn post la morto de sia edzo ŝi ekmaljuniĝis. Ofte la knabo diris al ŝi, ke ŝi devus pli ripozi, sed ĉiumatene post la nokto ŝi havis mienon tiel same lacegan kiel vespere; kaj ŝi plendis ke la trablovaj ventoj suferigis sin nokte per reŭmatismaj doloroj, kaj somere ŝi ne povis dormi pro varmeco. Tiam la knabo turnis la okulojn ekster sia hejmo kaj rigardis ĉirkaŭen. Li vidis ke ĉiuflanke estis tiel same: la geviroj frue maljuniĝis kaj multe suferis. Li pensis, "Baldaŭ estos al mi ankaŭ simile; la juneco estas mallonga kaj labora, kaj la vivo estas longa kaj ĉagrena." Fine li malgajadis.   Now, it happened that a certain boy, thoughtful1 beyond his years, began to think over this wretched state of things. He lived with his2 widowed mother, who had two little children besides Namezo (this was the lad's name3). They were very poor, and were obliged to work hard without stopping to get food for themselves and the children. The widow was not more than forty, but Namezo noticed that of an evening, after the day's work, she seemed quite tired out,4 and a few years5 after her husband's death she grew old all at once.6 Often the boy told her she ought to take more rest, but every morning7 she had the same worn-out look as in the evening; and she complained that the winds blowing through of a night plagued8 her with9 rheumatic pains, and in summer she could not sleep because of the heat. Then the boy turned his eyes outwards from his home and looked around him. He saw that on every side it was the same10: men and women11 grew old early and suffered much. He thought, "Soon it will be the same with me; youth12 is short and full of work, and life is long and full of trouble." At last he became gloomy altogether.13

1Thoughtful. To think = pens‑i; suf. -em denotes propensity. 2With his widowed mother, i.e. his own = sia. 3This was his name. To name = nom‑i; with suf. -iĝ = to get named, to be called. 4Tired out. Tired = lac‑a; suf. -eg denotes intensity. 5A few years. Accusative of time. 6She grew old all at once. Young = jun‑a; old = maljuna; suf. -iĝ denotes becoming; prefix ek- denotes beginning, or sudden action. 7Every morning = ĉiumatene. "The whole morning" would be la tutan matenon. 8Plagued. To suffer = sufer‑i; suf. -ig is causative; suferigi = to cause to suffer. 9With... pains. Think of the sense. "With" = by means of. 10It was the same. Impersonal: use the adverbial form in -e. 11Men and women. Pref. ge- denotes both sexes. 12Youth. Young = juna; suf. -ec denotes abstract. 13Became gloomy altogether. Gay = gaj‑a; gloomy = malgaja; suf. -ad denotes continuance.

Vintro forpasis, somero alvenis. Unu nokton la knabo estis kuŝanta en sia lito: li estis laboreginta en la kampoj, kaj estis tre laca, sed ju pli li penis ekdormi, des pli li obstine vekiĝadis. La tutan fajran tagon la suno estis malsupren brilinta sur la tegmenton de la dometo, tiel ke la kuŝejo nun similis fornon. Namezo pensis kaj turniĝis, returniĝis kaj repensis; la samaj pensoj, ĉiam ronde revenantaj, iĝis turmento. Fine li ekdormetis, sed la konfuzigaj pensoj, ĉiam la pensoj, ruladis eĉ en lia dormo senkompate tra lia cerbo.   Winter passed away, summer came on. One night the boy was lying in his bed: he had been working hard1 in the fields, and was very tired, but the more he tried to go to sleep2 the wider awake he grew. All through the long fiery day the sun had been beating down3 on the roof of the cottage, so that the sleeping-place4 was now like an oven. Namezo thought and tossed, tossed and thought again; the same thoughts, always coming round in a circle, became5 a torture. At length he fell into a light sleep,6 but the distracting7 thoughts, always the thoughts, kept rolling8 through his brain pitilessly, even in his sleep. Subite ekfalis sur lin granda