International Language, Walter J. Clark [popular books of all time txt] 📗

mountain grew4 steep; he had to press on; and he was terribly hungry,5 as the food was beginning to give out. In spite of all, he reached the top at nightfall.6 The sudden excitement, with his weariness and hunger, was too much: in the moment of success he fell to the ground in a swoon. Jen, dum li kuŝis senkonscie, aperis la duan fojon la sama vidaĵo. Birdo blanka alflugis, metis en lian manon semon, kaj diris la samajn vortojn. Denove li levis la manon, kaj denove li ŝajnis renversiĝi, kaj falis... falis... falis....   And lo! as he lay unconscious, there appeared to him for the second time the same vision.7 A white bird flew up, put a seed into his hand, and said the same words. Again he raised his hand, and again he seemed to turn over, and fell... fell... fell.... Rekonsciiĝinte, li trovis sin kuŝanta trankvile apud la loko mem, kie li enterigis sian returnan provizaĵon antaŭ la supreniro. Li kuŝis sur dolĉa herbo, kaj sentis sin korpe tute mallacigata, kaj granda paco regis en lia animo. Tuj kiam li malfermis la okulojn, li rigardis en sian manon, kaj tiun ĉi fojon la semo enestis.   When he came to himself,8 he was lying quietly in the very place where he had buried his food for the home journey before the ascent. He was lying on soft grass, and his body felt free from its tiredness,9 and in his soul reigned a great peace. As soon as he opened10 his eyes, he looked in his hand, and this time the seed was there.

1Eleven = dek‑unu; add -a to make the ordinal. 20 = dudek. 2Sparing. To save = ŝpar‑i; suf. -em denotes propensity. 3Painful. Pain = dolor‑o; suf. -ig denotes causation; ending -a makes it an adjective. 4Grew. To make = far‑i; suf. -iĝ denotes becoming made, growing. 5Hungry. Satisfied = sat‑a; pref. mal- denotes the opposite. To be hungry = mal‑sat‑i. 6Nightfall. Night = nokt‑o; suf. -iĝ denotes becoming. 7Vision. See(n)-thing; vid‑i = to see; with suffix -aĵ. 8When he came to himself. Conscious = konsci‑a; prefix re- denotes back again; suffix -iĝ denotes becoming. 9Free from tiredness. Tired = lac‑a; mal- denotes opposite; -ig denotes causing to be. 10Opened. To shut = ferm‑i; to open = malfermi.

Longa, labora kaj preskaŭ sennutra malsupreniro de la montpinto jam ne necesis, kaj la hejmvojaĝo trans la ebenaĵo prosperis, tiel ke Namezo staris baldaŭ ree en la patrina dometo. La vilaĝanoj kunvenis amase kaj multe demandis pri lia vojaĝo, ĉar neniu el ili estis iam tiel malproksimen foririnta de la hejmo. Namezo ĉion rakontis, kaj montris la semon kiun li devos planti. La najbaroj komence kredis, ke li volas mirigi ilin, kiel la vojaĝistoj amas fari, kaj ili ridis pri liaj rakontaĵoj. Sed, kiam ili vidis ke li estis serioza, ili ekkoleriĝis kaj volis forpreni lian semon kaj detrui ĝin. "'Arbo' estas sensencaĵo," ili diris; "ne povas ekzisti alia kreskaĵo, krom la rikoltoj kaj la legomoj kiujn ni kaj niaj patroj jam ĉiam kreskigis. Estas neeble ke io alia kresku kaj iĝu pli granda." Kaj unuj diris ke li estas vana sonĝisto, kaj aliaj ke li frenezas. Sed lia patrino kuraĝigis lin.   A long, laborious descent from the mountain-top almost without food was now no longer needful, and on the home journey across the plain all went well, so that Namezo soon stood again in his mother's1 cottage. The villagers flocked in crowds2 and asked many questions about his journey, for none of them had ever been so far from home. Namezo told them everything, and showed the seed which he was to plant. At first the neighbours thought he was trying to astonish3 them, as travellers are wont to do, and they laughed at his tales. But when they saw that he was in earnest, they got in a rage,4 and wanted to take away his seed and destroy it. "A 'tree' is foolishness,"5 they said; "no other plant can exist, except the crops and vegetables that we and our fathers have always grown. It is impossible for anything else to grow and become6 bigger than they." And some said that he was an idle dreamer, and others that he was mad. But his mother encouraged him.

1Mother's. Father = patr‑o; suf. -in denotes feminine; ending -a makes it an adjective. 2In crowds. Crowd = amas‑o; ending -e makes it an adverb. 3Astonish. To wonder = mir‑i; suf. -ig makes it transitive. 4Got in a rage. Anger = koler‑o; pref. ek- denotes beginning; suf. -iĝ denotes becoming. 5Foolishness. Sense = senc‑o; without = sen; suf. -aĵ = without‑sense‑stuff. 6Become. Suf. -iĝ is here used alone as a verb = to become.

Kaj Namezo timis por sia semo, kaj pripensis kiel li povos savi ĝin de la najbaroj kiam ĝi ekkreskos. Kaj li eliris el la vilaĝo nokte, kaj plantis ĝin malproksime de ĉiuj domoj, apud rivereto en malleviĝo de la tero, kie oni ĝin ne vidos ĝis ĝi estos tre granda. Kaj komence li iris tien nur nokte; sed, ĉar li ne parolis plu pri sia semo, la vilaĝanoj forgesis la aferon, tiel ke li povis eliri el la vilaĝo vespere post sia taglaboro kiam li volis, kaj neniu zorgis pri tio, kien li iras. Sed li ne kuraĝis ĝin transplanti apud sian dometon, timante ke oni difektu ĝin aŭ ŝerce aŭ malice, kaj sekve restis por li la granda laborado iri, kiam li estis jam laca, malproksimen por flegi ĝin.   And Namezo feared for his seed, and thought how he could save it from the neighbours when it began to grow up. And he went out of the village by night, and planted it far away from all the houses, by a little stream in a hollow1 of the ground, where it would not be seen till it grew very big. And at first he went there only by night; but, as he said no more about his seed, the villagers forgot the matter, so that he could go out of the village in the evenings after his day's work whenever he liked, and nobody troubled about where he was going.2 But he did not dare to transplant it to his own cottage, fearing that they would damage it in jest or malice, and so the hard work remained for him of going a long way to look after it, when he was already tired.

1A hollow. To raise = lev‑i; suf -iĝ makes it intransitive; pref. mal- denotes the opposite; ending -o makes it a noun. 2Where he was going. "Where" here = "whither," therefore add -n, which denotes motion.

Jaroj forpasadis: Namezo grandiĝis, sed lia kreskaĵo ne volis grandiĝi. Multfoje li malesperis, vidante ke ĝi kvazaŭ ne kreskadis plu, aŭ ke ĝi en somero havis velkan mienon. Multajn vintrojn ĝi preskaŭ mortis per frosto. Sed li persistis, kaj ĉiuokaze li provis ian novan flegon, ĉar neniam antaŭe en la tuta lando oni kreskigis tielan plantaĵon. Iatempe li metis sterkon: tiam li subdrenis la teron, ĉirkaŭhakis la branĉetojn, aŭ ŝirmis la burĝonojn kontraŭ la ventoj. Ree, vidante ke malgraŭ ĉio la arbeto ne prosperis, li pretigis novan teraĵon kaj transplantis ĝin, antaŭe enpluginte alispecan teron. Li eksperimentis per seka, poste per malseka, subtero: unuvorte, li senĉese penadis, diversigante konstante la kondiĉojn ĝis li ĝuste trafos. Fine, kiam li jam de longe estis plenaĝa, lia deziro plenumiĝis: tie, apud la rivereto staris granda belkreska arbo.   Years passed away: Namezo grew up,1 but his plant would not grow up too. Many a time he despaired,2 seeing that it seemed as though it had given up growing, or that it had a faded look in summer. Many winters it nearly died of the frosts. But he persevered, and in every case3 he tried some new treatment, for never before in the whole land had any one grown4 such a plant. At one time he would put on manure; then he tried draining the ground, pruning the shoots, or protecting the buds against the winds. Again, seeing that in spite of all the little tree did not flourish, he prepared5 a new soil-bed and transplanted it, having first ploughed in a different kind of earth. He experimented with dry, and then with damp, sub-soil: in short, he toiled ceaselessly, constantly varying6 the conditions till he should hit off the right thing. At last, when he had long come to be a grown man,7 his desire was fulfilled:8 there beside the stream stood a fine big tree.

1Grew up. Big = grand‑a; suf. -iĝ denotes becoming. 2Despaired. To hope = esper‑i; pref. mal- denotes opposite. 3In every case. To happen = okaz‑i; any or all = ĉiu; ending -e makes it adverbial = "any‑happening‑ly," i.e. whatever happened. 4Grown. To grow (intrans.) = kresk‑i; suf. -ig makes it transitive. 5Prepared. Ready = pret‑a; suf. -ig = to make ready. 6Varying. Diverse = divers‑a; suf. -ig = to render diverse. 7A grown man. Age = aĝ-o; full = plen‑a; ending -a denotes adj. 8Was fulfilled. To fulfil = plenum‑i; -iĝ denotes becoming.

En somero, kiam la folioj estis plenaj, li kondukis tien kelkajn amikojn, kaj ili ĝojis sidantaj vespere sub la freŝa ombro. En aŭtuno ili kolektis la semujojn, portis ilin en la vilaĝon, kaj penis decidigi la vilaĝanojn planti la semaron apud siaj dometoj, por havi ŝirmilon. Sed la vilaĝanoj ne volis.   In summer, when it was in full leaf, he took his friends there, and they rejoiced sitting in the cool shade at evening. In autumn they collected the pods,1 took them to the village, and tried to get the villagers to plant the seed by their homes, to give them shelter. But the villagers would not have them. Unu diris, "Arbo estas neebla."*   One said, "A tree is impossible."2 Kaj Namezo respondis, "Arbo ekzistas. Venu kun mi, kaj mi vidigos vin."   And Namezo answered, "A tree exists. Come with me, and I will show3 you." Sed li diris, "Arbo estas neebla."   But he said, "A tree is impossible."

*For this and the following objections of the villagers, compare Part I., chap. xv. 1Pods. Seed = sem‑o; suf. -uj denotes that which contains. 2Impossible. Suf. -ebl denotes possibility, and can, like all suffixes, be used by itself. Ne‑ebl‑a = not possible. 3Show. To see = vid‑i; with suf. -ig = to cause to see.

Ree Namezo diris, "Se vi nur tiom da peno faros, kiom necesas por eliri el la vilaĝo, mi montros al vi arbon, sub kiu miaj amikoj kaj mi ŝirmiĝas ĉiuvespere. Venu nur kaj provu se ĝi plaĉos ankaŭ al vi."   Again Namezo said, "If you will only take as much trouble1 as is necessary to go out of the village, I will show you a tree, under which my friends and I take shelter every evening. Only just come and try whether it pleases you also." Sed li diris, "Mi ne volas eliri. Arbo estas neebla."   But he said, "I will not go out. A tree is impossible." Alia diris, "Mi vidis vian arbon, kaj mi trovas ĝin tute senutila."   Another said, "I have seen your tree, and I consider it perfectly useless." Kaj Namezo