AGAD TANTRA, Dr. SATISH SHINDADKAR [web based ebook reader .txt] 📗

sitosterol and some unidentified alcohols.

***

Cerbera odollam

वर्गीकरण - स्थावर वनस्पतीज विष Cardiac poison

विषाक्त अंग – सर्वांग विशेषत: बीज

विषारी तत्व: Cerberin

Cerbera odollam, commonly known as the suicidal tree, Pong-Pong, othalanga etc.  The fruit, when still green, looks like a small mango.  The fruits are used for manufacturing bioinsecticides and deodorants.

Cerbera odollam is used by more people to commit suicide and murder than any other plant in kerala (India)

 

आहार विष

आहार विष या घटकाच्या अंतर्गत प्रामुख्याने विरूद्ध आहार याचा समावेश होतो.  म्हणून अन्य विस्तृत वर्णन न करता विरूद्ध आहार विषयी बघु या.

सजीव व निर्जिव यांच्यामधील मुख्य भेद म्हणजे अग्नी.  अग्नी ज्यांच्यात उपस्थित ते सजीव आणि या अग्नीसाठी अन्नाची गरज असते म्हणजेच सजीवांसाठी अन्न हे प्राण रूप आहे.  पण हेच अन्न जेव्हा अयुक्तिपूर्वक सेवन केले जाते तेव्हा ते विषरूप बनून आजारपण किंवा मृत्यू आणू शकते.  तर युक्तीपूर्वक सेवनाने स्वास्थयुक्त दिर्घायु देऊ शकते.

विरूद्ध अन्न (द्रव्य) म्हणजे - असे आहारीय द्रव्य की, जे शरीरात गेल्यानंतर दोषादींमध्ये विषमता उत्पन्न करतात, दोषादींना एवढ्याच प्रमाणात उत्क्लेशीत करतात की , त्यांचे शरीरातून निर्हरण होऊ शकत नाही.  अशा अवस्थेतील हे दोषादी शरीरात राहून अनेक अस्वास्थ्यकर लक्षणे उत्पन्न करतात.

विरूद्ध अन्न किंवा द्रव्य ही केवळ अस्वस्थ्यकर लक्षणे उत्पन्न करू शकत असली तरी देखील जेव्हा अत्यधिक प्रमाणात सेवन केली जातात किंवा अन्य काही विशिष्ठ द्रव्यांच्या सेवनाने (दुषिविष-गरविष) मृत्यूकर ठरतात.

विरूद्ध द्रव्ये ही शरीरात विषाक्तता उत्पन्न करतात व त्यांची चिकित्सा करणे आवश्यक ठरते.  म्हणून अगदतंत्रात याचा समावेश करण्यात आला आहे.

चरक सूत्रस्थान 26 नुसार, विरूद्ध आहाराचे 18 प्रकार पुढील प्रमाणे आहेत.

1)         देश-विरूद्ध - भूमीदेशाचे तीन प्रकार पडतात यानुसार आहारीय पदार्थांचे सेवन करावे लागते.  पण त्याचे उल्लंघन केल्यास ते देशविरूद्ध ठरते.  उदा. जांगल देशात रूक्ष, तिक्ष्ण, उष्ण द्रव्यांचे अतिसेवन.  आनुप देशात स्निग्ध गुरू, शीत द्रव्यांचे अतिप्रमाणात सेवन इ.

2)         काल विरूद्ध - आहोरात्री व ऋतुकाल हे दोन प्रकार यामध्ये येतात.  कालानुसार शरीर दोषांची स्थिती वेगवेगळी असते.  त्या दोषस्थितीस अनुसरून भोजन न केल्यास ते कालविरूद्ध ठरते.  

उदा.- रात्री दही खाणे, दिवसा सकाळी लघुगुणयुक्त आहार आणि रात्री गुरूगुणयुक्त आहार सेवन करणे, ग्रीष्म ऋुतुत कटु, तीक्ष्ण, उष्ण आहाराचे सेवन इ.

3)         अग्नी विरूद्ध - जाठराग्निचे चार प्रकार असून त्यास अनुसरून आहार न घेतल्यास तो अग्नी विरूद्ध ठरतो.  उदा. मंदाग्नि मध्ये गुरू, स्निग्ध, शीत द्रव्यांचे सेवन तर तीक्ष्णाग्नी असताना लघु, रूक्ष, उष्ण द्रव्यांचे सेवन इ.

4)         मात्रा विरूद्ध: आहार मात्रा निर्धारण व्यक्तीचे अग्नीबल व आहारद्रव्य स्वरूप यावर अवलंबून असते.  याची उपेक्षा केल्यास ते मात्रा विरूद्ध ठरते.  

उदा. मंदाग्नि मध्ये लघुगुणयुक्त लाजा अत्याधिक प्रमाणात सेवन केल्यास त्या गुरूच ठरतात

            तसेच मधु व घृत हे समान मात्रेत सेवन केल्यास मात्रा विरूद्ध ठरते.

5)         सात्म्य विरूद्ध- अनेक वेळा काही आहारीय घटक एखाद्या व्यक्तीस सात्म्य होऊन जातात.  आणि त्यांचे सेवन न होता त्याविरूद्ध गुणाचे घटक सेवन केल्यास ते सात्म्यविरूद्ध ठरते.जसे, ज्या व्यक्तीस कटु रस व उष्ण वीर्यात्मक द्रव्य सात्म्य झाले आहे त्यांना मधुररस व शीत वीर्यात्मक आहार दिल्यास ते सात्म्य विरूद्ध ठरते. 

6)         दोषविरूद्ध: वातादि दोषांच्या समान गुण असणारे द्रव्य दिल्यास ते दोषाविरूद्ध ठरते.  जसे वाताचा रूक्ष गुण वाढलेला असताना रूक्ष गुणात्मक क्षारयुक्त पदार्थ (सोडा, मीठ इ) अतिप्रमाणात सेवन दोष विरूद्ध ठरते.

7)         संस्कार विरूद्ध: काही आहारीय द्रव्यांना उष्ण किंवा शित संस्कार करण्याची गरज नसते.  तसे केल्यास ते विरूद्ध ठरते.

उदा. दही गरम करू नये. किंवा गरम पदार्थासोबत (मिसळ व दही) सेवन करू नये. द्राक्ष फ्रीजरमध्ये ठेऊन बर्फ रूपात सेवन करू नये.

8)         वीर्य विरूद्ध:  वीर्य दोन प्रकारचे असते. उष्ण व शीत.  शीत व उष्ण वीर्य असणारी द्रव्ये एकत्र करून सेवन केल्यास ते वीर्य विरूद्ध ठरते.  जसे -  दुग्ध आणि लवण इत्यादी

9)         कोष्ठ विरूद्ध : कोष्ठ तीन प्रकारचे असून त्या विरूद्ध सेवन केलेले द्रव्य कोष्ठविरूद्ध ठरते.

उदा. मृदू कोष्ठ असणार्‍या व्यक्तीला अतिमात्रेत गुरू-द्रव-सारक गुणांचे द्रव्य दिल्यास ते कोष्ठ विरूद्ध ठरते.

10)       अवस्था विरूद्ध : प्रत्येकाची जीवनशैली वेगवगळी असते त्यानुसार आहार न घेतल्यास, तो अवस्था विरूद्ध ठरते.

उदा. शारीरिक श्रम अधिक करणार्‍या व्यक्तींनी रूक्ष, कटू, शीत गुणात्मक वातवर्धक आहार सेवन केल्यास तो अवस्थाविरूद्ध ठरतो.तसेच, बैठे काम करणार्‍या व्यक्तींनी गुरू, शीत, स्निग्ध गुणात्मक कफवर्धक आहार सेवन करणे अवस्था विरूद्ध ठरते.

11)       क्रमविरूद्ध :  दिनचर्या वर्णन करताना प्रत्येक गोष्टींचे क्रम सांगितलेले आहेत.  त्याचे पालन न करता  जो आहार सेवन केला जातो तो क्रमविरूद्ध ठरतो.  जसे कषाय, कटु, तिक्त रसात्मक द्रव्यांचे सेवन आहाराच्या सुरूवातीस करणे व भोजनोत्तर मिष्टान्न सेवन करणे हे क्रम विरूद्ध ठरते.

उदा. मल-मूत्र इ. अधारणीय वेगाचे धारण करून, भूक लागलेली नसताना किंवा अधिक काल क्षुधा वेग धारण (उपोषण इ.) केला असता गुरू, स्निग्ध द्रव्यांचे अतिभोजन सेवन करणे क्रमविरूद्ध ठरते.

12)       परिहार विरूद्ध : शीत पेय पानानंतर लगेचच उष्ण चहा किंवा कॉफी पिणे, उन्हातून आल्यानंतर लगेच थंड पाणी पिणे इ. परिहार विरूद्ध ठरते.

13)       उपचार विरूद्ध :  अच्छ स्नेहपानानंतर शीत आहार-जल अत्यधिक सेवन करणे उपचार विरूद्ध ठरते.

14)       पाक विरूद्ध : अनुचित उपकरण-इंधन द्वारे आहाराला अग्नी देणे हे पाक विरूद्ध ठरते.तसेच, अर्धपक्व किंवा खरपाक हे पाक विरूद्ध अन्नाचे सेवन आहे.

15)       संयोग विरूद्ध : दोन असे पदार्थ की जे एकत्र करून सेवन केले असता अथवा एक पदार्थ पचण्याच्या अगोदर दुसरा सेवन केला असता त्यांच्या संयोगाने दोषप्रकोप होऊन स्वास्थ्य हानी होऊ शकते, त्यास संयोग विरूद्ध असे म्हटले जाते.उदा. अम्ल रसात्मक फळे आणि दूध इ.

16)       हृदयविरूद्ध : मनोनुकुल नसणारा आहार सेवन करणे, हृदयविरूद्ध म्हटले जाते.उदा. एखाद्या व्यक्तीस मांसाहार आवडत नसताना बळजबरीने सेवन करायला लावणे हृदयविरूद्ध ठरते.

17)       संपद् विरूद्ध : प्रत्येक आहारीय द्रव्यांचे संपद् (म्हणजे योग्यता व परिपूर्णता) असणे आवश्यक असते.  तसे नसल्यास ते संपद् विरूद्ध ठरते.उदा. कच्च्या कैरीला पिकवण्यासाठी रासायनिक द्रव्यांचा वापर करून लवकर पिकवले जाते, त्यावेळी त्यामध्ये नैसर्गिक रसादिंची उत्पत्ती होत नाही, यास संपद्विरूद्ध म्हटले जाते.

18)       विधि विरूद्ध :  भोजन विधि (नियम) न पाळता आहार सेवन करणे, हे विधिविरूद्ध आहे.  भोजन हे एकान्तात करणे आवश्यक असते, सोबत कुटुंबातील व्यक्ती, मित्रपरिवार असल्यास उत्तम परंतु सार्वजनिक ठिकाणी उदा. बस, ट्रेन इ. ठिकाणी भोजन हे विधिविरूद्ध ठरते.

विरूद्ध आहाराची सर्वसामान्यत: आढळणारी काही उदाहरणे :

1)         मांसाहारासोबत मधु, तील, गुड, दूध, उडीदडाळ, मुळा, अंकुरीत धान्य यापैकी काही एक सेवन करणे हे संयोगविरूद्ध ठरते.  यामुळे बाधीर्य, अंधत्व, शरीरकंप, शरीरगौरव, मूकता इत्यादी विकार उत्पन्न होऊ शकतात अथवा मृत्यूदेखील येऊ शकतो.

2)         सरसोंच्या तेलामध्ये कमलकंद शिजवणे. तसेच कपोतमासांसह मधु व दुग्ध सेवन हे देखील विरूद्ध ठरते.  यामुळे रक्तभिष्यंद, धमनी प्रतिचय, अपस्मार, शंखक, गलगंड, रोहिणी, इत्यादी विकार उत्पन्न होऊ शकतात अथवा मृत्यूदेखील येऊ शकतो.

3)         मूळा, लसूण, शिग्रु, तुळस इत्यादींचे सेवन केल्यानंतर तात्काळ दुग्धप्राशन केल्यास कुष्ठ होण्याची शक्यता असते.

4)         उष्णतेच्या विकाराने पिडीत मनुष्याने गरम केलेले मध सेवन केले असता तात्काळ मृत्यू येऊ शकतो.

5)         दुधासोबत - मासे, चणाडाळ, उडीद डाळ, मीठ, अम्ल रसात्मक पदार्थ, केळी, टरबूज, दही, यीस्ट असणारे ब्रेड, चेरी इ. पदार्थाचे सेवन विरूद्ध ठरते.

6)         हिरव्या पालेभाज्या व लोणी.

7)         मधु व पाणी समान मात्रेत घेणे.

8)         अंड्यासोबत फळे, चीज व दुधाचे इतर पदार्थ.

9)         मक्यासोबत खजुर, केळी इत्यादी खाणे विरूद्ध ठरते.

10)       गरम पाण्यासह मधु सेवन किंवा मध सेवनानंतर लगेच गरम पाणी पिणे.

11)       भोजनासोबत अतीशीत जलपान किंवा शीत पेय अग्नीदुष्टी करतात व त्यामुळे आमदोष उत्पन्न होतो.

12)       फळे व शिजवलेले अन्न एकत्र करून खाऊ नये.

विरूद्धाहारामुळे उत्पन्न होणारे व्याधी :

नंपुसकता, अंधत्व, विसर्प, जलोदर, विस्फोट, उन्माद, मधुमेह, भगंदर, मूर्च्छा, मद, आध्मान, गलग्रह, पाण्डू, कर्करोग, संज्ञानाश, आमविष, किलास, कुष्ठ, ग्रहणी, शोफ अम्लपित्त, दौर्बल्य स्मृतीनाश, ज्वर, पीनस, संतानदोष, इत्यादी आणि मृत्यूदेखील येऊ शकतो.

विरूद्ध आहारजन्य रोगांची चिकित्सा :

विरेचन वमन आणि संशमन हे तीन व्याधीप्रत्यनिक आहेत.  एखाद्या व्यक्तीस विरूद्ध आहार सात्म्य झालेला असल्यास तो आहार एकदम बंद न करता हळू हळू बंद करावा.

विरूद्ध आहाराने जे विषाक्त घटक शरीरात संचित झालेले असतात त्यांचे निर्हरण शरीरशुद्धी केल्यास (पंचकर्मांद्वारे) होते.

नेहमीच हितकर आहाराचे सेवन करणार्‍या व्यक्तीने एखाद्या वेळी विरूद्ध आहार सेवन केला तर त्यास अस्वास्थ्यकर लक्षणे निर्माण होत नाहीत.

नित्यनियमाने विरूद्ध आहाराचे अल्प प्रमाणात सेवन करत राहिल्यास ते सात्म्य होते.  अशा व्यक्तींना तसेच प्रामुख्याने अग्नी उत्तम असताना, तारूण्य असताना नित्यनियमाने घृताचे सेवन करणारा, विधीवत व्यायाम करणारा आणि बलवान व्यक्तींना विरूद्ध अन्नाद्वारे कोणत्याही प्रकारची हानी पोहचत नाही. नित्य आहारीय पदार्थांचे विपरीत परिणाम (Side effects) या मुद्याच्या अंतर्गत कोणत्याही आहारीय नसणार्‍या, निच दर्जाच्या पदार्थांचा उल्लेख नसून जे पदार्थ नेहमी अनेकांद्वारे सेवन केले जातात, ताजे असतात, नुकतेच शिजवीलेले असतात किंवा शास्त्रीयदृष्ट्या योग्य असतात तरी देखील काही व्यक्तींना त्याची Allergy असते किंवा प्रकृतीनूसार त्याच्या प्रमाणात विभीन्नता येते आणि शरीरावर Side effects जाणवतात हे परीणाम अत्यंत गंभीर असू शकतात किंवा शरीरात आजारपण, जखमा, व शेवटी मृत्यू देखील आणतात.  हे असे परीणाम सर्वच व्यक्तींच्या बाबतीत किंवा प्रत्येक वेळी होतीलच असे नसून त्यांची शक्यता काय असू शकते याचे विस्तृत वर्णन पुढील प्रमाणे आहे.

 

बदाम

बदामामध्ये मँगनीज नामक खनीज द्रव्य हे विपूल प्रमाणात असल्यामुळे 30 gram पेक्षा अधिक मात्रेत सेवन केल्यास, तसेच सोबत मॅगनीज असणारा आहार असल्यास रक्तातील त्याचे प्रमाण वाढते.  Anti psychotic drugs, antacids, laxatives, antihypertensives, antibiotics घेत असल्यास या औषधांचा परिणाम प्रभावीत झाल्याने अपेक्षित लाभ दिसत नाही.

बदामात अधिक प्रमाणात जीवनसत्व ई असल्याने अतिप्रमाणात सेवनाने आलस्य, दृष्टिदोष, शिर:शूल, अतिसार, आध्मान, आटोप, मलावष्ठंभ इत्यादी लक्षणे दिसतात.  बदामाच्या उष्ण वीर्यामुळे पित्तवृद्धी व प्रकोपाची लक्षणे अतिसेवनामुळे दिसतात.

 काजू

काजू चवीष्ट असून पोषणमूल्याने परिपूर्ण असतात तरीदेखील अतिप्रमाणात काजू सेवन आरोग्यासाठी हानीकारक ठरते.

काजू मध्ये अधिक प्रमाणात calories व fats असल्यामुळे मेदोवृद्धी होऊ शकते.

काही व्यक्तींना काजूची Allergy असल्यामूळे त्यांच्यासाठी ते अत्यंत घातक ठरतात.  यामध्ये प्रामुख्याने आनन शोथ, गलशोथ, श्‍वासावरोध, विस्फोट, कण्डू, मुख व गल प्रदेशी कण्डू, हृल्लास, छर्दी, अतिसार इत्यादी लक्षणे दिसतात.

ज्या व्यक्तींना अर्धावभेदक किंवा शिर:शूल व्याधी झालेली आहे अशांनी काजूचे सेवन टाळावे.

काजूचे वीर्य उष्ण असल्याने अतिसेवनाने पित्तवृद्धी व प्रकोपाची लक्षणे दिसतात.  तसेच, ज्या व्यक्तींची पित्त प्रधान प्रकृती असेल किंवा पित्तज व्याधी असतील, त्यांनी काजूचे सेवन कमी प्रमाणात करावे.

 शेंगदाणे

शेंगदाणे हे प्रथिने व स्निग्धांशाने परिपूर्ण असतात.  Allergy निर्माण करणार्‍या आहारीय द्रव्यांमध्ये शेंगदाणे हे तृतीय क्रमांकावर आहे.

शेंगदाण्याची Allergy असणार्‍यांना :

त्वचा -लालीमा, आननशोथ(प्रामुख्याने नेत्राच्या व मुखाच्या भोवती) कण्डू, पिपिलिकावत संवेदना इ.

श्‍वसनवह संस्थान- क्षवथु,पीनस,कास,गलशोथ,श्‍वासावरोध, गलावरोध इ.

अन्नवह संस्थान- उदरशूल,हृल्लास,छर्दी,अतिसार इ. तसेच अन्य लक्षणांमध्ये रक्तदाब अल्पता, अनियमित हृदयस्पंदने, मूर्च्छा, मृत्यू इ. लक्षणे उत्पन्न होऊ शकतात.

 खर्जुर

खजुर किंवा खारीक हे देखील पोषणमुल्याने परिपूर्ण असून उत्तम आहार आहे.  तरीही अतिप्रमाणात सेवन घातक ठरते.

जीर्णव्याधी जसे, हृदय विकार, मधुमेह इ. असतांना अधिक प्रमाणात कॅलरीज असणारा हा पदार्थ अतिसेवन केल्यास मेदोवृद्धी होऊन गंभीर उपद्रव निर्माण होतात.

ताजी खजुर सेवन केली असता दातात त्याचे कण अडकून कृमीदंत निर्मिती होऊ शकते म्हणून सेवनानंतर तात्काळ कवल-गंडूष करावा.

खारीक अतिसेवन केल्यास अपानदुष्टी आध्मान, आटोप आणि अतिसार होऊ शकतो.

 शहाळे व नारळ

शहाळ्याचे पाणी हे उत्तम पेय समजून अनेक व्यक्ती नित्यनियमाने घेत असतात.  परंतू, कोणताही उत्तम आहार नित्यनियमाने अधिक प्रमाणात घेणे हितावह नसते.

शहाळ्याचे पाणी हे पोषणमूल्यांनी भरपूर असून अधिक प्रमाणात सेवन केल्यास रक्तातील शर्करा वाढून त्या संदर्भातील लक्षणे उत्पन्न होतात.  तसेच, हे पाणी मूत्रल असल्यामुळे अधिक प्रमाणात मूत्रप्रवृत्ती होऊन जलाल्पता देखील होऊ शकते.

जलीय गुणधर्म आणि शर्करा असल्यामुळे मेदोवृद्धी होऊ शकते.  ज्या व्यक्तींना पचनाचे विकार आहेत त्यांनी शक्यतो या जलाचे सेवन करू नये.

नारळ हे भरपूर जीवनसत्व, पोषणमूल्य, fibres युक्त असून या फळातील जल, ओला गर, नारीकेल दुग्ध (रस) आणि शुष्क गर (खोबरे) यांचा वापर आहारात केला जातो.

नारळ उत्तम आरोग्यकारक आहे तरी देखील त्यातील तेलामध्ये असणार्‍या स्निग्धांशामुळे Cholestrol वाढू शकते, तसेच शरीर भार वृद्धी होऊ शकते यामुळे हृदयविकार होण्याची शक्यता वाढते.

काही व्यक्तींना विशिष्ट आहारातील द्रव्यांची Allergy असते.  विशेषत: ज्यांना treenutes ची Allergy असते त्यांनी या बाबतीत काळजी घ्यायला हवी कारण अशापैकी काहींना नारळाची देखील Allergy असू शकते.

ज्या व्यक्तींना हृदयविकार आहेत, स्थूलता आहे त्यांनी नारीकेल दुग्ध किंवा तेल असणारे पदार्थ टाळावेत.

द्राक्षे

Vit. C, fibres आणि अन्य पोषणमूल्यांनी परिपूर्ण असणारे द्राक्ष हे low calory असणारे फळ आहे द्राक्षांची Allergy फारच दूर्मिळ आहे.

द्राक्षे अधिक प्रमाणात सेवन केली असता मृदूविरेचन होते.  द्राक्ष हे गुणधर्माने उत्तम असले तरीही त्यावर फवारण्यात येणार्‍या किटकनाशकांमुळे अनेक प्रकारचे दुष्परिणाम दिसून येतात जसे cancer, Hormonal disturbance, brain toxicity etc.

 केळी

केळी हे फळ पोषणमूल्यांनी परिपूर्ण असून त्यात fibers चे प्रमाण उत्तम असते.  म्हणून मलोत्सर्जन क्रिया नियमित झाल्याने गुदगत विकार निर्माण होत नाहीत.

काही व्यक्तींना या फळाची allergy असून मुख व कंठभागी शोथ व कण्डू ही लक्षणे निर्माण होतात.  तर काहींमध्ये allergy मुळे उदरशूल, हृल्लास, छर्दी, सर्वांगकण्डू व श्‍वसनाचे विकार उत्पन्न होतात.  काही व्यक्तींना केवळ शिर:शूल हे एकमेव लक्षण अनुभवास येते.

केळीमधील tryptophan नामक घटकामुळे मस्तिष्क कि‘या मंदावते व त्यामूळे तंद्रा निर्माण होते.  तसेच, आलस्य निर्माण होते.

 लिंबू

लिंबूमध्ये प्रामुख्याने vit c, folic acid, potassium, phosphorous इ. अनेक पोषक तत्त्वे असतात.  लिंबू antioxidant असून अनेक आजारांना प्रतिबंध करतो.

अतिप्रमाणात सेवनाने मूत्राश्मरी, हृल्लास, मांसपेशी दौर्बल्य, आमाशयक्षोभ, अतिसार, calcification of body tissue इ. निर्माण होतात.

Water soluble vitamines e.g. vit B,C इ. यात असल्यामुळे अधिक सेवन केल्यास वृक्काद्वारे त्याचे निर्हरण लगेच करावे लागत असल्याने वृक्कावर त्याचा ताण पडतो.  असे सातत्याने घडल्यास वृक्काविकाराची शक्यता असते.

 संत्रे

संत्रीमध्ये fibres चे प्रमाण कमी असते, अनेक व्यक्ती संत्री न खाता केवळ त्याचा रस सेवन करतात म्हणजे fibres हे थोडेही मिळत नाहीत.

संत्री रसाचा glycemic index कमी आहे.  परंतू अनेक व्यक्ती स्वादिष्ट असल्यामुळे प्रमाणापेक्षा अधिक सेवन करतात आणि विपरित परिणाम प्राप्त करतात.

अधिक प्रमाणात संत्री रस सेवन केल्यामुळे रक्तातील शर्करेचे प्रमाण प्रथमत: अधिक प्रमाणात वाढते व थोड्याच वेळात एकदम कमीही होते अशा शर्करेच्या बदलामुळे मधुमेही व्यक्तींनी अतिप्रमाणात संत्री सेवन टाळावे.

संत्री सेवन हे अग्नीवर्धक असल्याने भूक चांगली लागून घेतलेल्या आहाराचे यथोचित पाचन होऊन मेदोवृद्धी होऊ शकते.

टरबूज

टरबूजमध्ये भरपूर प्रमाणात Vit A,B,C, potassium इ. असते.

टरबूज उत्तम Anti oxidant असल्यामुळे cancer किंवा अनेक आजारांची शक्यता कमी करते म्हणजेच प्रतिकारक्षमता वाढवते.

परंतू अधिक प्रमाणात सेवन केल्यास पचनाचे विकार cardiovascular disease व nervous disorders निर्माण होतात.

टरबूजामध्ये खूप प्रमाणात पाणी असल्यामुळे